Türkiye’de Karayolları Ağının Kurulması ve Gelişimi, Taşınmaz Edinim Süreçleri ve Karayolları Genel Müdürlüğü’nün Rolü

Giriş

Ulaşım altyapısı, modern devletlerin ekonomik büyüme, sosyal kalkınma ve kültürel entegrasyon gibi alanlarda ilerleme kaydetmesinde temel bir unsurdur. Bu altyapının en önemli bileşenlerinden biri olan karayolu ulaşımı, özellikle Türkiye gibi geniş yüzölçümüne sahip ülkelerde stratejik bir konumda yer alır. Şehirlerarası bağlantıların güçlendirilmesinden kırsal alanların merkezlerle bütünleştirilmesine kadar birçok işlevi yerine getiren karayolu ağı, zaman ve maliyet tasarrufu sağlayarak hem bireysel yaşam kalitesini hem de ülke ekonomisini doğrudan etkilemektedir.

Karayollarının Ekonomik ve Sosyal Rolü

Otoyollar, diğer karayolu türlerine göre daha yüksek standartlarda inşa edilen ve daha hızlı ulaşımı mümkün kılan altyapı yatırımlarıdır. Bu yollar sayesinde büyük şehirler arası seyahat süresi ciddi ölçüde azalırken, trafik güvenliği artırılarak can ve mal kayıplarının önüne geçilmesi hedeflenmektedir. Ayrıca, sanayi ürünlerinin dağıtımı, tarım ürünlerinin lojistiği ve turizm bölgelerinin ulaşılabilirliği açısından otoyollar hayati öneme sahiptir.

Bölgesel kalkınmanın dengelenmesine katkı sunan bu yollar, az gelişmiş bölgeleri büyük ticaret merkezlerine entegre ederek sosyoekonomik bağların güçlenmesini sağlar. Bu özellikleriyle otoyollar, sadece fiziksel bir ulaşım hattı değil, aynı zamanda ulusal bütünleşmeyi teşvik eden bir kalkınma aracıdır.

Karayolları Genel Müdürlüğü (KGM) ve Otoyol Projeleri

Türkiye’de karayolu planlaması, yapımı, bakımı ve işletilmesi görevini üstlenen ana kamu kurumu, Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı’na bağlı Karayolları Genel Müdürlüğü (KGM)’dür. 1950 yılında kurulan bu kurum, günümüzde otoyol projelerinin her aşamasını yöneten merkez bir yapıdır.

KGM, yeni otoyol projelerinde güzergâh belirleme, fizibilite çalışmaları, projelendirme ve kamulaştırma gibi tüm teknik ve idari süreçleri eş zamanlı yürütmektedir. Bu projelerde kamu yararı ilkesi doğrultusunda hareket edilmekte; projelerin toplumun genel çıkarlarını en üst düzeyde gözeterek hayata geçirilmesine özen gösterilmektedir.

Kamulaştırma Süreci: Hukuki ve Teknik Boyut

Bir otoyol projesinin uygulanabilir hale gelmesi, yalnızca mühendislik çözümleriyle değil, aynı zamanda yolun geçtiği taşınmazların yasal olarak kamuya kazandırılmasıyla mümkündür. Bu süreç, “kamulaştırma” olarak adlandırılır ve 2942 sayılı Kamulaştırma Kanunu ile Anayasa’nın 46. maddesi çerçevesinde yürütülür.

Kamulaştırma, kamu hizmeti için gerekli görülen taşınmazların bedeli karşılığında özel mülkiyetten çıkarılarak kamuya devrini kapsar. Türkiye’de bu süreç; adil bedel, mülkiyet hakkı ve kamu yararı ilkelerine uygun şekilde yürütülmek zorundadır. Süreçte yaşanabilecek herhangi bir ihlal ya da eksiklik, ciddi hukuki sorunlara, projelerde gecikmelere ve maddi kayıplara yol açabilir.

Kamulaştırma Sürecinde KGM’nin Görev ve Yetkileri

Kamulaştırma süreçlerinde Karayolları Genel Müdürlüğü çok yönlü bir görev üstlenmektedir. Merkezde bu süreçleri Taşınmazlar Dairesi Başkanlığı, taşrada ise ilgili Bölge Müdürlükleri ve Taşınmazlar Başmühendislikleri yönetmektedir. Ayrıca süreçlerde yetkili bir Harita Mühendisi teknik destek sunar.

Taşınmazlar Dairesi Başkanlığı’nın Görevleri

2011 yılında bağımsız bir birim olarak kurulan Taşınmazlar Dairesi Başkanlığı, karayolu projeleri için ihtiyaç duyulan taşınmazların kamulaştırılması, satın alınması, kiralanması, trampası ve irtifak hakkı tesis edilmesi gibi işlemleri yürütür. Görevlerinden bazıları şunlardır:

• Onaylı yol projeleri doğrultusunda kamulaştırma sınırlarının belirlenmesi ve haritalanması
• Kamulaştırma planlarının ihale yoluyla hazırlanması ve onaylatılması
• Kamulaştırılan taşınmazların tapu işlemlerinin yürütülmesi
• Kullanım dışı kalan taşınmazların satışı, kiraya verilmesi veya devri
• Devlet ormanları, milli parklar veya mera alanlarında gerekli izinlerin alınması
• Arazi toplulaştırma süreçlerinde ilgili kurumlarla iş birliği yapılması

Kamulaştırma Planlarının Üretilmesi

Kamulaştırma planları, otoyolun güzergahı boyunca veya belli kısımlarında ihtiyaç duyulan taşınmazlar için hazırlanır. Planlar, ihale yoluyla veya doğrudan firmalara verilerek KGM kontrolünde yapılır. Gerekirse, daha önce yapılmış planlara ek olarak ek kamulaştırma planları hazırlanabilir.

Bazı taşınmazların projeden çıkarılması gerekiyorsa, “ref” ( kapsam daraltma ) işlemi uygulanır.

ref: Bu işlem, teknik ve hukuki gerekçelerle bir taşınmazın kamulaştırma kapsamından çıkarılması anlamına gelir. Ref işlemleri, projeye zarar vermeyecek ölçüde ve belirli prosedürlere uygun olarak yapılmalıdır.

Sonuç

Karayolu projeleri, yalnızca fiziksel bir ulaşım hattı oluşturmakla kalmayıp, aynı zamanda kalkınmanın, ekonomik büyümenin ve toplumsal bütünleşmenin temel yapı taşlarından biridir. Türkiye’de bu projelerin planlama ve uygulama süreçleri, Karayolları Genel Müdürlüğü’nün profesyonel ve mevzuata uygun yaklaşımı sayesinde titizlikle yürütülmektedir. Kamulaştırma süreçlerinin şeffaf, adil ve etkili biçimde gerçekleştirilmesi; hem vatandaşların mülkiyet haklarının korunması hem de projelerin başarıyla tamamlanması açısından kritik öneme sahiptir.

Karayolları Genel Müdürlüğü İnternet Sayfası: https://www.kgm.gov.tr/

Kamulaştırma ile ilgili tüm yazılar için: https://sabangul.com/kamulastirma/